بازی، به‌ویژه در دوران کودکی، یکی از مهم‌ترین ابزارهای یادگیری و رشد فردی به شمار می‌آید. از طریق بازی، کودک نه تنها با دنیای اطراف خود آشنا می‌شود، بلکه مهارت‌های اجتماعی، عاطفی و شناختی را نیز پرورش می‌دهد. تحقیقات نشان می‌دهد که بازی به‌عنوان یک فعالیت محور، می‌تواند آثار مثبتی بر بهبود سلامت روانی و اجتماعی کودکان داشته باشد و به ویژه در مورد کودکانی که با اختلالات منحصر به فردی مانند اوتیسم مواجه هستند، اهمیت این موضوع دوچندان می‌شود.

ارتباط بازی الفبای فارسی به په ته با روانشناسی اوتیستیک

اختلال طیف اوتیسم (ASD) به‌عنوان یک اختلال پیچیده عصبی-رشد طیف وسیعی از چالش‌ها را برای کودکان به همراه دارد. این چالش‌ها شامل مشکلات در ارتباطات اجتماعی، مهارت‌های ارتباطی و رفتارهای محدود و تکراری می‌شود. در این زمینه، بررسی تأثیر بازی بر روی کودکان مبتلا به اوتیسم و نظریات متخصصان روان‌شناسی و روان‌پزشکی درباره راه‌حل‌های بازی‌محور می‌تواند به درک عمیق‌تری از روش‌های درمانی و آموزشی منجر شود.

متخصصان در زمینه روان‌شناسی و روان‌پزشکی به اهمیت بازی‌های ساختاری و غیرساختاری در روند درمانی کودکان اوتیستیک تأکید دارند. آن‌ها معتقدند که بازی به کودکان این امکان را می‌دهد تا احساسات و افکار خود را ابراز کنند و مهارت‌های اجتماعی را در محیطی امن و قابل دسترس تمرین کنند. به‌علاوه، بازی می‌تواند به کودکان در ایجاد ارتباطات مؤثر و کشف جهان خارج کمک کند، که این امر می‌تواند تأثیر مثبتی بر کیفیت زندگی آن‌ها داشته باشد.

در این مقاله، به بررسی نظر متخصصان روان‌شناسی و روان‌پزشکی درباره اثرات بازی بر کودکان مبتلا به اوتیسم خواهیم پرداخت. امیدواریم که این بحث، بستر مناسبی برای درک بهتر این اختلال و چگونگی بهبود وضعیت این کودکان از طریق بازی فراهم کند.

روش‌های علمی معتبر برای درمان اوتیسم چیست؟

انواع مختلفی از درمان‌ها برای افراد مبتلا به اختلال طیف اوتیسم (ASD) وجود دارد. این درمان‌ها به طور کلی به دسته‌های زیر تقسیم می‌شوند، اگرچه برخی از آن‌ها بیش از یک رویکرد را در بر می‌گیرند:

• رفتاری (Behavioral)
• توسعه ‌ای (Developmental)
• آموزشی (Educational)
• اجتماعی-ارتباطی(Social – relational)
• دارویی (Pharmacological)
• روان‌ شناختی  (Psychological)
• مکمل و جایگزین (Complementary and alternative)

اوتیستیک می‌تواند از بازی‌های موبایلی، به‌ویژه بازی‌های ساده و جذاب در سبک ABC  مانند «به په ته»  ، بهره‌مند شوند. دستگاه‌های موبایلی به دلیل ماهیت تعاملی و بصری خود اغلب به‌عنوان ابزارهایی برای درمان اوتیستیک در حوزه  های آموزشی و توسعه ای استفاده شود. بازی ما با توجه به سه روش درمانی آموزشی، رفتاری و در بخشی توسعه ای با گذشت زمان  می تواند تاثیری تا حد به سزایی در بهبود عملکرد مغزی اوتیستیک داشته باشد، این در حالی است که‌ تاثیر آموزشی بازی در نوآموزانان عادی غیر قابل انکار خواهد بود.

عملکرد روش درمانی با رویکردهای رفتاری در این بازی چیست؟

رویکردهای رفتاری بر تغییر رفتارها با درک آنچه قبل و بعد از رفتار رخ می‌دهد تمرکز دارند. این رویکردها به طور گسترده در میان معلمان و متخصصان بهداشت پذیرفته شده‌اند و بیشترین شواهد را برای درمان علائم ASD دارند.

یک درمان رفتاری برجسته برای افراد مبتلا به ASD، تجزیه و تحلیل رفتار کاربردی (ABA) است. ABA رفتارهای مطلوب را تشویق کرده و رفتارهای نامطلوب را کاهش می‌دهد تا مهارت‌های مختلفی را بهبود بخشد. دو سبک آموزشی ABA عبارت‌اند از آموزش آزمون گسسته(DTT  discrete trial training) و آموزش پاسخ محوری (pivotal response training PRT). در روزش PRT به معنای درمان مبتنی بر پاسخ های محوری است. این روش که مبتنی بر رفتاردرمانی است روشی بسیار ملایم و در عین حال کارآمد محسوب می شود. این روش بر اصل کودک محور استوار است یعنی کودک جهت کار و نوع فعالیت را تعیین می کند و همین کار انگیزه کودک را برای یادگیری افزایش می دهد. (از جمله ویژگی های این روش میتوان به رد کردن مراحل بازی و انتخاب یک مرحله مورد علاقه اشاره کرد) که بازی «به په ته» بر مبنای DTT طراحی  شده است. در آموزش آزمون گسسته (DTT) شامل دستورالعمل‌های گام به گام برای آموزش یک رفتار یا پاسخ خاص است(در این بازی به طور مثال کودک ابتدا حروف الفبا را یاد میگیرد و بعد از آن برای ساختن کلمات با استفاده از حروف یادگرفته شده اقدام می کند. و یا چینش مراحل به گونه ایست که در طول ۹ مرحله به طول ناخودآگاه به روش گسسته حروف را فرابگیرد.). درس‌ها به بخش‌های ساده تقسیم می‌شوند و پاسخ‌ها و رفتارهای مطلوب پاداش می‌گیرند، در حالی که پاسخ‌ها و رفتارهای نامطلوب نادیده گرفته می‌شوند و این مبنای امتیاز دهی در بازی است.

نحوه پیاده سازی محیط برای تحلیل رفتار کاربردی اوتیسم

هدف:
هدف از این سیستم، استفاده از اصول تحلیل رفتار کاربردی (Applied Behavior Analysis – ABA) برای ارزیابی و بهبود مهارت‌های شناختی، اجتماعی و رفتاری بازیکنان دارای اوتیسم (ASD) از طریق تعامل با بازی است. این مکانیک به والدین و متخصصان امکان می‌دهد تا پیشرفت بازیکنان را از طریق داده‌های دقیق و بصری مشاهده کنند.

بدون نیاز به پیش‌زمینه زبانی و سواد خواندن

بازی الفبای “به په ته” نه‌تنها یک ابزار یادگیری، بلکه یک محیط حمایتی و تحلیلی برای کودکان دارای اوتیسم است. با استفاده از این ویژگی‌ها، کودک نه‌تنها حروف و کلمات را یاد می‌گیرد، بلکه مهارت‌های اجتماعی، شناختی و حرکتی را نیز تقویت می‌کند. بعلاوه یک ابزار رشد شناختی، عاطفی و اجتماعی برای کودکان دارای اوتیسم است.

کودکان دارای اوتیسم ممکن است در درک زبان، گرامر و ساختارهای زبانی دچار چالش باشند. در این بازی، کودک بدون نیاز به دانش قبلی از ادبیات، کلمات یا گرامر می‌تواند مراحل را پیش ببرد و یاد بگیرد.کودکان دارای اوتیسم می‌توانند بدون احساس ناتوانی یا استرس از فهم متن، از بازی لذت ببرند و مهارت‌های جدید کسب کنند.

• بازی از نمادها، تصاویر و تعاملات بصری برای آموزش استفاده می‌کند، نه از توضیحات پیچیده.
  • کودک تنها با مشاهده و لمس، بدون نیاز به خواندن یا شنیدن جملات طولانی، می‌تواند مراحل را درک کند.
  • یادگیری از طریق تجربه عملی و بازی بدون وابستگی به مهارت‌های زبانی.

امکان سفارشی‌سازی محیط بازی و تجربه‌ای شخصی‌سازی‌شده

کودکان دارای اوتیسم ممکن است به برخی رنگ‌ها، صداها یا طرح‌های خاص حساس باشند. برای اینکه بازی برای هر کودک بهینه شود، امکان تغییر تنظیمات بازی بر اساس نیازهای او وجود دارد. از نتایج سفارش سازی میتوان به افزایش تمرکز و کاهش ناراحتی ناشی از حساسیت‌های حسی و نیز ایجاد یک تجربه‌ی یادگیری متناسب با نیازهای فردی هر کودک اشاره کرد.

• تنظیم روشنایی بازی– والدین می‌توانند نور، کنتراست و شدت رنگ‌های بازی را تنظیم کنند تا محیط برای کودک راحت‌تر باشد.
  • تغییر سرعت بازی – کودکانی که نیاز به پردازش آهسته‌تر اطلاعات دارند، می‌توانند سرعت مراحل را کم کنند.
  • انتخاب صداها – امکان خاموش کردن یا تنظیم بلندی صداهای خاص برای کودکانی که به صداهای بلند یا تیز حساس هستند.
  • انتخاب موسیقی – امکان خاموش کردن یا تنظیم بلندی صداهای خاص برای کودکانی که به صداهای بلند یا تیز حساس هستند.
  • انتخاب آرت استایل – فاز دوم — امکان تغییر تصاویر و انیمیشن های بازی از دوبعدی به سه بعدی یا تغییر سبک دوبعدی از نقاشی با رنگ آمیزی ساده به پیچیده هست.

ایجاد حس امنیت و کنترل برای کودکان دارای اضطراب بالا

برخی کودکان دارای اوتیسم اضطراب شدیدی نسبت به اتفاقات غیرقابل پیش‌بینی دارند. این بازی به شکلی طراحی شده که به کودک احساس امنیت و کنترل بدهد و به تقویت توانایی کودک در مواجهه با چالش‌های جدید در زندگی روزمره کمکی شایسته کنند.

• همیشه یک مسیر مشخص برای موفقیت وجود دارد – هیچ مرحله‌ای غیرممکن نیست و کودک همیشه یک راه برای حل چالش‌ها یا پریدن از آن خواهد داشت.
  • عدم نمایش ناگهانی تبلیغ آزار دهنده توسل و ادی و  پیام‌های هشداردهنده یا زمان‌بندی استرس‌زا – کودک هرگز احساس نمی‌کند که مجبور است سریع عمل کند، بلکه می‌تواند در آرامش یاد بگیرد.
  • امکان خروج از مرحله در هر لحظه – اگر کودک احساس ناراحتی کند، می‌تواند مرحله را رد یا متوقف کند و بعداً ادامه دهد.

نقشه‌برداری شناختی و تنظیم حسی – هماهنگی بینایی، شنیداری و حرکتی

کودکان دارای اوتیسم معمولاً با پردازش همزمان اطلاعات بصری، صوتی و حرکتی مشکل دارند. این بازی به‌گونه‌ای طراحی شده که اطلاعات را به‌صورت تدریجی و مرحله‌ای نمایش دهد تا کودک بتواند آن را بدون استرس پردازش کند.

• نمایش گام‌به‌گام اطلاعات: حروف، تصاویر و صداها هم‌زمان نمایش داده نمی‌شوند، بلکه به‌صورت تدریجی و کنترل‌شده ارائه می‌شوند.
  • تنظیم شدت محرک‌ها: اگر کودک حساس به صدا یا نور باشد، والدین می‌توانند شدت صداها، نورها و حرکات را تنظیم کنند تا تجربه‌ای متناسب با شرایط فرزندشان داشته باشند.

سیستم تعاملات اجتماعی مجازی – کمک به یادگیری ارتباط غیرکلامی

کودکان دارای اوتیسم ممکن است در درک اشارات چهره‌ای و زبان بدن مشکل داشته باشند. این بازی از شخصیت‌های تعاملی برای آموزش مهارت‌های ارتباطی غیرکلامی استفاده می‌کند و به افزایش مهارت‌های اجتماعی و درک احساسات دیگران و بهبود توانایی کودکان دارای اوتیسم در شناخت زبان بدن و تعاملات غیرکلامی کمک می کند.

• در برخی مراحل، شخصیت‌های بازی واکنش‌های چهره‌ای مختلف دارند (مثلاً اگر کودک به‌درستی پاسخ دهد، شخصیت لبخند می‌زند).
  • کودک یاد می‌گیرد که احساسات مختلف را شناسایی کند (مثلاً شخصیت بازی اگر کودک اشتباه کند، چهره متعجبی خواهد داشت).
  • شبیه‌سازی مکالمه: کودک می‌تواند با شخصیت‌های بازی از طریق انتخاب‌های ساده تعامل کند (مانند “سلام کردن” یا “انتخاب پاسخ”).

تحلیل رفتار در طول زمان – یادگیری هوشمند و ارائه بازخورد

بازی نه‌تنها یک ابزار آموزشی بلکه یک سیستم یادگیری تطبیقی است که رفتار کودک را در طول زمان تحلیل می‌کند.

• ثبت رفتار کودک: سیستم بازی بررسی می‌کند که کودک در چه بخش‌هایی اشتباه بیشتری دارد و در چه بخش‌هایی موفق است.
  • والدین می‌توانند گزارشات پیشرفت فرزندشان را ببینند و از نقاط ضعف و قوت او مطلع شوند.

• شبیه‌سازی تمرینات خواندن و نوشتن با حروف ایزوله برای آماده‌سازی کودکان اوتیستیک برای زندگی روزمره

بسیاری از کودکان دارای اوتیسم نیاز دارند که قبل از مواجهه با مدرسه جدید و کلاس اول دبستان، آن‌ها را در محیطی امن تجربه کنند. این بازی شامل مراحل ویژه‌ای است که محیط‌های واقعی را برای شبیه‌سازی آزمایشی یادگیری ایجاد می‌کند.

• تعاملات مجازی ساده‌ای مانند “خواندن کلمات” و یا “ساختن کلمات” در محیط انجام می‌شود.
  • افزایش آمادگی کودکان برای ورود به موقعیت‌های اجتماعی کلاس اول مدرسه واقعی جدید.
  • کاهش اضطراب هنگام مواجهه با کلمات ناآشنا.

موسیقی پویا برای هماهنگ‌سازی احساسات و تغییر حالات ذهنی

کودکان دارای اوتیسم معمولاً نسبت به تغییرات محیطی حساس هستند و ممکن است دچار استرس یا اضطراب شوند. برای حل این مشکل، بازی از سیستم موسیقی تطبیقی استفاده می‌کند که بر اساس فضای مرحله، نوع چالش و واکنش کودک تغییر می‌کند.

• موسیقی عمیق و آرام‌بخش برای زمانی که کودک نیاز به تمرکز دارد.
  • موسیقی تفکری و جاسوسی برای زمانی که کودک باید درباره حرکت بعدی خود فکر کند.
  • موسیقی ریتمیک و هیپ‌هاپ برای زمانی که کودک در بازی بازی به تحرک و هیجان بیشتری نیاز دارد.
  • موسیقی ترسناک برای تجربه حس مرعوب شدن و کمک به کاهش استرس و ایجاد احساس آرامش(نسخه های بعد).

کاهش ترس از تاریکی – طراحی مراحل روز و شب

بسیاری از کودکان دارای اوتیسم با محیط‌های تاریک ارتباط متفاوتی نسبت به روشنایی برقرار می کنند و برخی می‌ترسند. برای کمک به غلبه بر این ترس و تزلزل ادراکی نور، بازی دارای دو مرحله‌ی متضاد (روز و شب) است که به کودک کمک می‌کند تا تفاوت این دو فضا را درک کرده و با شب راحت‌تر کنار بیاید. آماده‌سازی ذهنی کودک برای درک تاریکی به‌عنوان یک بخش طبیعی از زندگی. کاهش اضطراب هنگام خواب یا حضور در محیط‌های کم‌نور.

• مرحله‌ی روز (VR در روشنایی) – کودک در یک محیط پرنور با رنگ‌های گرم بازی را شروع می‌کند تا احساس امنیت داشته باشد.
  • مرحله‌ی شب (VR در تاریکی با نور ملایم) – همان مرحله اما در یک محیط شبانه طراحی شده است تا کودک بدون ترس در فضای تاریک حرکت کند.
  • نورپردازی تدریجی – در محیط تاریک، منابع نور کوچکی مانند شمع و چراغ‌ها اضافه خواهد شده‌ (نسخه های بعد) تا کودک بدون احساس اضطراب بازی کند.

انیمیشن‌های ساده, رفت و برگشتی و کنترل شده – تمرکز بیشتر، حواس‌پرتی کمتر

برخی از کودکان دارای اوتیسم در پردازش اطلاعات بصری بیش‌ازحد مشکل دارند. اگر انیمیشن‌های بازی پیچیده یا پرجزئیات باشند، ممکن است باعث اضطراب و عدم تمرکز شوند.

• انیمیشن‌های روان و ساده – حرکات و تغییرات در بازی با الگوهای تکرارشونده و منطقی طراحی شده‌اند تا کودک آن‌ها را به راحتی درک کند.
  • حرکات ناگهانی ندارد – هیچ اتفاق ناگهانی یا تغییر سریع تصویر که ممکن است باعث استرس کودک شود، در بازی وجود ندارد.
  • سرعت انیمیشن‌ها قابل تنظیم است (نسخه های بعد)_ والدین می‌توانند سرعت انیمیشن‌ها را متناسب با نیاز کودک تغییر دهند.
  • افزایش تمرکز کودکان دارای اوتیسم روی یادگیری، بدون حواس‌پرتی.
  • کاهش استرس ناشی از تغییرات ناگهانی در محیط بازی.

تکرار، تکرار، تکرار – تقویت رفتارهای مثبت با پاداش

یکی از تکنیک‌های کلیدی در تحلیل رفتار کاربردی (ABA) برای کودکان دارای اوتیسم، تکرار مداوم همراه با پاداش است. این بازی به شکلی طراحی شده که کودکان می‌توانند بارها و بارها یک فعالیت را تمرین کنند تا مهارت خود را افزایش دهند. بهبود رفتارهای مثبت و افزایش مهارت‌های شناختی. افزایش اعتمادبه‌نفس کودک از طریق موفقیت‌های کوچک اما مداوم.

• مراحل و چالش‌ها به‌گونه‌ای طراحی شده‌اند که بارها تکرار شوند، بدون آنکه کودک احساس خستگی کند.
  • پاداش‌های درون‌بازی (مثل ستاره، صداهای تشویقی، انیمیشن‌های بامزه) کودک را برای ادامه دادن تشویق می‌کند.
  • تحلیل رفتار در لحظه: بازی متوجه می‌شود که کودک در چه قسمتی مشکل دارد و به جای جریمه کردن، او را به تمرین بیشتر هدایت می‌کند(نسخه در حال توسعه).

نظر متخصصان در مورد بازی الفبای به په ته

دکتر امین شاهرخی

متوجه بازی بسیار خوب طراحی شده گردیدم یان بازی در کنار اثرات درمانی می تواند به Score بیماران ASD نیز کمک نماید. به اطلاع می رساند با توجه به …

نظر متخصصان درباره بازی الفبا به په ته _ دکتر شاهرخی امیندریافت